De personeelstekorten in de zorg nemen al jarenlang net zo snel toe als de vergrijzing en de zorgvraag. En die kloof zal de komende twintig jaar alleen maar groter worden. Sinds 2015 hebben gemeenten zelf de verantwoordelijkheid om hun inwoners zelfredzamer te maken, om zo de druk op de gezondheidszorg te verlagen. De gemeenten Delft en Den Haag nemen daarom deel aan het innovatieprogramma ZorgTech, dat technologische vernieuwing in de gezondheidszorg stimuleert. Kavita Parbhudayal, wethouder Zorg, Jeugd en Volksgezondheid van de gemeente Den Haag: ‘Zonder technologische innovaties redden we het niet.’
Derde voucherronde ZorgTech
Het ZorgTech-programma is een initiatief van Metropoolregio Rotterdam Den Haag (MRDH), InnovationQuarter, Medical Delta, TNO en de provincie Zuid-Holland om technologische oplossingen in de gezondheidszorg te stimuleren. Bedrijven, zorgorganisaties en gemeenten kunnen bij ZorgTech een voucher aanvragen voor financiële ondersteuning bij het opschalen van hun innovaties.
Momenteel stelt ZorgTech voor de derde maal subsidievouchers beschikbaar voor techbedrijven en zorgorganisaties die samen een technologische oplossing ontwikkelen binnen het sociaal domein. Het sociaal domein omvat alle wettelijke taken van gemeenten op het gebied van zorg, werk, jeugdhulp, participatie en zelfredzaamheid. Er is € 250.000,- beschikbaar voor vijf projecten, met als belangrijke voorwaarde dat bij ieder project ten minste één gemeente betrokken is. Projectconsortia hebben tot 30 juni de tijd om een voucher aan te vragen.
Innovatie als antwoord op groeiende zorgvraag
De gemeente Den Haag telt nu zo’n 80.000 65-plussers en dat aantal zal in minder dan twintig jaar met ruim de helft toenemen. ‘Bij ons zijn de cijfers en dus de snelheid waarmee de zorgvraag stijgt vergelijkbaar’, zegt Bas Vollebregt, wethouder van onder meer Economie van de gemeente Delft. ‘Dat is onze grootste uitdaging: de groep die aanspraak maakt op het sociaal domein neemt toe, het personeelstekort groeit net zo hard.’
Een oplossing zien beide wethouders in technologische innovaties. Maar dan moeten die wel het juiste antwoord geven op de hulpvraag van inwoners en zorgverleners, gecertificeerd zijn én bij de doelgroep terechtkomen. Daarom is samenwerking tussen techbedrijven en kennisinstituten, zorgaanbieders en de overheid essentieel. Maar welke partijen elkaar precies kunnen helpen, verschilt van geval tot geval. ZorgTech jaagt vruchtbare samenwerking aan door de juiste partners met elkaar in contact te brengen.
Match tussen technologie en sociaal domein
Ook gemeenten kunnen veel betekenen in het aanjagen van de juiste samenwerkingsverbanden. Kavita: ‘Ondernemers, investeerders en kennisinstellingen brengen een enorme veranderkracht met zich mee. Door die te koppelen aan het sociaal domein, kunnen we de zorg slimmer en betaalbaarder inrichten. En zo mensen helpen langer en aangenamer zelfstandig te blijven.’
De wethouder ziet het als taak van de overheid om de match te maken tussen de technologie en het sociaal domein. ‘Daarmee willen we de zorg zodanig toegankelijk houden dat de groeiende groep hulpbehoevenden veilig thuis kan blijven wonen.’ En dat is nodig, want op dit moment woont nog bijna 95% van de Haagse ouderen zelfstandig thuis. ‘Zodra het percentage zelfstandige ouderen afneemt, en dat is te verwachten, stijgt het personeelstekort van zorg- en revalidatiecentra. Dat maakt dit probleem nog urgenter.’
‘Technologische vernieuwing is onmisbaar om de zorg in de toekomst toegankelijk te houden. Dat is een regionaal probleem, dus dat moeten we met elkaar oplossen.’
– Kavita Parbhudayal, wethouder Zorg, Jeugd en Volksgezondheid van de gemeente Den Haag
Langer thuis wonen biedt kansen
De gemeente Den Haag ziet deze ontwikkeling niet alleen als een probleem, maar ook als een kans. ‘Als mensen langer thuis wonen dankzij technologie, helpt dat niet alleen de bewoners, maar ontstaat er ook meer werkgelegenheid voor praktisch opgeleiden’, legt Kavita uit. ‘Mensen hoeven minder snel naar een specialist, waardoor er meer zorgbanen op lager niveau ontstaan. Dat maakt de zorg als werkveld toegankelijker.’ En technologische oplossingen moeten worden gemaakt en onderhouden, waarvoor ook praktisch opgeleiden nodig zijn. ‘Daarmee draagt zorgtechnologie bij aan de sociale en economische ontwikkeling van onze regio.’
Implementatie vaak moeizaam
Ondanks de hoge urgentie en de positieve maatschappelijke effecten, verloopt de implementatie van technologische zorginnovaties vaak moeizaam. Dat komt doordat veel zorgorganisaties te kleinschalig zijn om erin te investeren, door onvoldoende bewijs van de effectiviteit, strenge regelgeving en complexe financieringsstromen. Ook is niet altijd duidelijk wat technologie precies waar in de zorgketen oplost.
Bovendien is het onderwerp binnen de overheid en de gezondheidszorg nog niet zo populair. ‘Helemaal nu de coronacrisis heeft gezorgd voor meer werkloosheid en tekorten in de begroting, staat innovatie bij de meeste bestuurders en zorgverleners niet bovenaan de prioriteitenlijst’, zegt Kavita. Ze vertelt dat ze met verve haar innovatiebudget moest verdedigen bij de wethouder Financiën. ‘Het innovatiebudget is onmisbaar in de begroting voor een toekomstbestendige gezondheidszorg. Want dat is waar het om draait: dat iedereen de zorg en ondersteuning krijgt die hij of zij nodig heeft.’
Regionale oplossing
Om meer ruimte en aandacht voor innovatie te creëren, werken gemeenten zoveel mogelijk op regionaal niveau. Kavita: ‘Technologische vernieuwing is onmisbaar om de zorg in de toekomst toegankelijk te houden. Dat is een regionaal probleem, dus dat moeten we met elkaar oplossen. Ter illustratie: op een gemiddelde werkdag heb ik meer contact met wethouders van andere gemeenten dan met mijn directe collega’s.’
Ook de gemeente Delft opereert veelal regionaal: als het gaat om de inkoop van innovaties, maar ook met jeugdzorgorganisaties en de GGD. Bas: ‘Het loont om krachten te bundelen. Gemeenten kampen met dezelfde problemen, en technologie ontwikkelt zich razendsnel. Dat kun je alleen maar bijbenen door je kennis en netwerk te delen. ZorgTech speelt daarin een belangrijke aanjagersrol.’
Binnen de gemeenten zelf zijn eveneens nauwere banden nodig om techbedrijven verder te helpen. Met name het sociaal domein en de afdeling economie kunnen elkaar daarin vaker opzoeken, vinden de wethouders. ‘Dat blijft ingewikkeld’, zegt Bas. ‘Er zijn ontzettend veel mensen bij die werkvelden betrokken. Bovendien is de link tussen technologie en het sociaal domein voor de meeste collega’s nog nieuw. Een apart programma kan daar verandering in brengen. Dat bewijst het unieke Actieprogramma Zorg en Innovatie van de gemeente Den Haag.’
Bewoners proberen technologie uit
Met het Actieprogramma Zorg en Innovatie wil de gemeente Den Haag onder meer de zelfredzaamheid van ouderen vergroten door de inzet van technologie. Kavita: ‘We zien steeds vaker dat een klein hulpmiddel, zoals een tablet of mini-robot, een enorm verschil kan maken in het dagelijks leven en de hulpbehoefte van inwoners.’
Onderdelen van het actieprogramma zijn een modelwoning en zogenaamde living labs. In een van die living labs kunnen inwoners ruim honderd technologische innovaties zien en uitproberen. Kavita: ‘Veel mensen vinden technologie nog ingewikkeld. Daarom besteden we veel tijd aan het wegnemen van drempels en laten we samen met de leveranciers zien hoe gebruiksvriendelijk de innovaties zijn. Dat komt alleen over als je het in het echt ervaart. Ook daar hebben bedrijven en overheid elkaar nodig.’
Vraag en aanbod samenbrengen
Maar interessanter dan de overheidsbanden vindt Bas de consortia buiten de gemeente: die tussen zorgaanbieders en bedrijven. ‘Zulke ontmoetingen stimuleren we door bijeenkomsten te organiseren waar vraag en aanbod samenkomen, en door ons aan te sluiten bij programma’s als ZorgTech die hetzelfde doen.’
Kavita benadrukt het belang van zulke programma’s en events, ook voor de inwoners zelf. ‘Daar moeten we alert op blijven. Als overheid kunnen we innovatie aanjagen, subsidiëren en faciliteren, maar we kunnen het niet bedenken. Ook als de technologie er eenmaal is, hebben we een rol als verbinder, om te zorgen dat de juiste oplossingen bij de juiste mensen komen.’ Dat doet de gemeente Den Haag onder meer door het organiseren van bijeenkomsten met inwoners. ‘Hun vragen leiden weer tot nieuwe ideeën voor innovaties. Dat maakt het cirkeltje rond.’
Contract met zorgverzekeraars dankzij nauwe samenwerking
Kavita noemt de heupairbag van de Haagse startup Wolk een mooi voorbeeld van een innovatie die dankzij nauwe samenwerking tussen een techbedrijf en de gemeente kans heeft op een blijvende plek in de gezondheidszorg. De airbag beschermt ouderen tegen heupletsel bij een val. ‘Dat voorkomt heupoperaties en speelt daarmee in op onze taak om preventief te werken’, vertelt ze. ‘Als je een tiende van de operaties voorkomt, levert dat de zorg enorme voordelen op. Mensen vallen minder, voelen zich veiliger, vragen minder thuiszorg en gaan er meer op uit, waardoor ze minder snel eenzaam worden.’
‘ZorgTech gaat niet alleen om de voucher en de financiële hulp, maar vooral om de samenwerkingsverbanden.’
– Bas Vollebregt, wethouder van onder meer Economie van de gemeente Delft
Inmiddels is met een pilot aangetoond dat de innovatie 80% van de valbreuken voorkomt. Kavita: ‘Door die bewezen effectiviteit is zorgverzekeraar VGZ van plan de airbag deels te vergoeden. Bovendien onderstrepen de resultaten van zo’n pilot het economisch en maatschappelijk rendement.’ Zonder nauwe samenwerkingsverbanden met de overheid en zorgorganisaties is het voor veel bedrijven, zeker startups, nog lastig om die effectiviteit aan te tonen en dus een contract met zorgverzekeraars te bemachtigen.
ZorgTech biedt toegang tot sociaal domein
Een Delfts voorbeeld is de Scoozy: een modern alternatief voor scootmobiels. Een intensieve samenwerking tussen de gemeente en de spin-off van de TU Delft zorgde ervoor dat de Scoozy nu wordt vergoed vanuit het persoonsgebonden budget en de Wet maatschappelijke ondersteuning. ‘Maar het lijstje voorbeelden is nog veel te klein’, vindt Bas. ‘Dat toont wel aan hoe moeilijk het is om een zorginnovatie te implementeren. De stad telt zeker vijftig tot honderd bedrijven die technologische zorgoplossingen ontwikkelen, maar slechts een klein deel daarvan wordt vergoed. Een initiatief als ZorgTech kan daar verandering in brengen.’
‘Ondernemers: blijf aankloppen’
Een van de oorzaken van die moeizame implementatie is de beperkte bereikbaarheid van het gemeentelijk sociaal domein. ‘Ik kan me goed voorstellen dat het voor ondernemers lastig is om daarmee in contact te komen’, zegt Bas. ‘Door de groeiende hulpvraag lopen onze mensen daar over. Juist daarom moedig ik ondernemers aan te blijven aankloppen bij ons en onze ZorgTech-partners. Het gaat niet alleen om de voucher en de financiële hulp, maar vooral om de samenwerkingsverbanden. Ik ben net zo trots op de bedrijven die helaas geen voucher wisten te bemachtigen, maar dankzij hun aanvraag toch in contact zijn gekomen met samenwerkingspartners en op die manier hun project hebben voortgezet.’
Gemeenten kunnen veel van elkaar leren
Voor de doorontwikkeling en verspreiding van innovaties onder de doelgroep blijft de faciliterende rol van gemeenten onmisbaar. Op dat gebied kunnen ze veel van elkaar leren, vinden de twee wethouders. Zo noemt Bas het zorginnovatieprogramma van Den Haag inspirerend en ‘zeker niet vanzelfsprekend’ voor een gemeente. ‘Daar kunnen andere gemeenten een voorbeeld aan nemen. ZorgTech maakt dat mogelijk door het aanjagen van gemeentelijke samenwerking. Neem de MRDH, dat is een samenwerkingsverband van maar liefst 23 gemeenten.’
Delft heeft juist een voortrekkersrol als het aankomt op de beginfase: de technologische vernieuwing zelf. ‘Kijk naar incubators als YES!Delft, waaruit veel bedrijven en innovaties voortkomen’, zegt Bas. Daarnaast loopt de stad voorop als het gaat om regionale en branche-overstijgende samenwerking. ‘De grote kennisinstellingen als de TU Delft, de Erasmus Universiteit – en met name de kruisbestuiving daartussen – vormen de kracht van de regio. Die maken het mogelijk om kansrijke ideeën als een olievlek over onze regio en het land te verspreiden.’
Technologie maakt werk waardevoller
De twee gemeenten willen met alle nieuwe technologieën niet zozeer de menselijke zorgverleners vervangen, maar vooral het werk waardevoller inrichten. ‘Hoe tegenstrijdig dat ook klinkt,’ zegt Bas, ‘ik denk dat de inzet van technologie bijdraagt aan het behouden van de menselijke maat in de zorg. Als een robot de praktische taken overneemt, zoals het geven van instructies en reminders, heeft de zorgverlener zelf meer tijd voor werk dat alleen een mens kan vervullen: een praatje maken, een vraag stellen, oprechte aandacht geven. Zo kan technologie de gezondheidszorg menselijker en beter maken.’
Meer weten?
Neem gerust contact met ons op. Lees hier meer over de derde ronde van subsidievouchers van ZorgTech voor zorgopgaven in het gemeentelijk domein. Voor informatie over het innovatieprogramma kunt u Marieke Kodde benaderen.
