SmartBase / Soesterberg
90% minder water verbruiken op onze missies naar Mali? Het is binnen handbereik. In het fieldlab SmartBase, met legerbasis Soesterberg als laboratorium, ontwikkelen ondernemers samen met Defensie en de regionale ontwikkelingsmaatschappijen het legerkamp van de toekomst, de SmartBase: het kan namelijk wendbaarder, duurzamer en veiliger voor onze militairen op missie. Een dertigtal ondernemers is geselecteerd om innovaties te ontwikkelen, speciaal voor die militaire context. De toekomstige basis wordt ontwikkeld aan de hand van vier kernthema’s – energie, logistiek, bescherming en water. Het waterproject neemt een unieke plek in binnen het fieldlab: niet alleen maken de acht deelnemende ondernemers hun product geschikt voor militaire toepassing, maar de waterinnovaties moeten sámen ook nog eens een keten vormen. Dat is op z’n zachtst gezegd een flinke uitdaging. Te meer omdat een overheidsapparaat als Defensie in een heel andere snelheid beweegt dan een kleine ondernemer. Maar de beloning is dan ook zoet: als Defensie de innovaties besluit aan te kopen, is dat voor de ondernemers een springplank naar de buitenlandse krijgsmachten.
Echte Hollandse ondernemers krijgen hun gouden idee op de fiets. Jan Melein uit Friesland overkwam het terwijl hij naar Leeuwarden trapte. Zijn baan als natuurkundedocent was leuk, maar hij droomde van een eigen bedrijfje. En daarvoor had hij een product nodig. Die dag was er iets op tv over de Spaanse griep, misschien kon hij iets met handen wassen. Dat moest toch met minder water kunnen, en zonder zeep? Eenmaal thuis smeerde hij zijn handen vol boter. Dat vet ging er met geen mogelijkheid af. Tot hij met een plantenspuit verneveld kokend water over zijn handen sproeide. Net als bij sterretjes op oudjaarsavond voelde hij de hete spetters op zijn hand nauwelijks. Maar de boter was wel helemaal verdwenen. Het waren de eerste huis-tuin-en-keukenexperimenten van een innovatie die nu de ‘Hydrowashr’ heet: stop je handen er vijftien seconden in en je krijgt ze ontsmet en gedroogd weer terug. Zonder zeep, zonder handdoekjes en met slechts 30 milliliter water per wasbeurt.
Water is een urgent probleem voor militairen
De Hydrowashr is een van de zeven waterinnovaties die onderdeel worden van de legerbasis van de toekomst. In het fieldlab SmartBase wil de Nederlandse krijgsmacht haar legerkampen toekomstbestendig maken. De kampen van vandaag zijn namelijk nog weinig flexibel, kennen logistieke risico’s en laten een flinke footprint achter op het milieu. Zo duurt het bijna een half jaar om een kamp voor ruim 500 man te verplaatsen. En alles wat je verplaatst is kwetsbaar, dus hoe sneller hoe beter. Dat geldt op logistiek gebied ook voor de frequente aanvoer van drinkwater over de weg: zo’n vrachtwagen is een directe prooi voor vijandelijk geschut.
“Defensie laten samenwerken met kleine ondernemers. Dat is alsof je een grote stoomboot laat varen naast een aantal kleine sloepen.”
Ook qua duurzaamheid valt er winst te behalen. Voor douchen en het afspuiten van legerauto’s wordt lokaal grondwater gebruikt. En dat toch al schaarse water wordt nu nog als afvalwater via de lokale bodem afgevloeid. Kortom, watermanagement is voor Defensie een urgente uitdaging die om een duurzame oplossing vraagt. Daarnaast wil Defensie de optie open houden om in de toekomst waterzuiveringsinstallaties achter te laten in missiegebieden. Daarvoor moet de installatie ook op lange termijn robuust, veilig en makkelijk te bedienen zijn.
Defensie heeft de ondernemer nodig
Het thema water kreeg daarom de uitdagende doelstelling: kunnen we het waterverbruik van een legerkamp met 90% reduceren? En ja, dat blijkt te kunnen. Maar wel met de hulp van het bedrijfsleven en de regionale ontwikkelingsmaatschappijen. De Nederlandse krijgsmacht, die de laatste tientallen jaren flink gekort werd en door het bedrijfsleven was ingehaald qua innovatiekracht, vroeg voor het eerst ondernemers om hulp. En dat is uniek voor Defensie, dat niet snel de deur naar buiten openzet. “Wij zijn de enige krijgsmacht ter wereld die op deze manier een daadwerkelijke samenwerking met het bedrijfsleven aangaat,” vertelt Luitenant-Kolonel Edwin Leidelmeijer. “Duitsland en Frankrijk hebben een grote oorlogsindustrie achter zich, maar wij zijn te klein om in ons eigen materiaal te voorzien. Normaal kochten we ons materieel dus in, maar dan sloot het vaak nét niet aan bij wat onze mannen en vrouwen op missie nodig hadden.” In het fieldlab SmartBase worden daarom voor het eerst eindgebruiker en producent aan elkaar gekoppeld. Militairen krijgen zo de oplossingen waar ze echt iets aan hebben, en ondernemers krijgen een unieke kans om te experimenteren met hun innovaties, om ze robuuster en weerbestendiger te maken.
Experimenteren in een militaire context
“De Nederlandse krijgsmacht heeft een goede naam in het buitenland. Reken maar dat de NAVO meekijkt wat hier gebeurt.”
Want er is nogal wat nodig om een product militair toepasbaar te maken, vertelt Joost Oosterling van het Rotterdamse bedrijf Rainmaker. “Je innovatie moet ineens ook in de woestijn bij veertig graden blijven werken, of in de vrieskou bij min tien. En als het van de vrachtwagen valt, mag het niet direct kapot zijn. Het moet bovendien voor alle militairen gemakkelijk te bedienen zijn en bij voorkeur niet te afhankelijk van de lokale, vaak zwakke infrastructuur.” In samenwerking met een andere onderneming, Bredenoord, ontwikkelde Rainmaker een alternatief voor omgekeerde osmose als waterzuiveringsmethode. Omgekeerde osmose heeft namelijk als nadelen dat het onderhoudsgevoelig is, veel afvalwater met chemicaliën oplevert en een heel hoog stroomverbruik heeft. En dat in gebieden waar de energie-infrastructuur vaak zwak is. Rainmaker beschikte al over de technologie voor membraandestillatie – die van vervuild water drinkwater maakt – en Bredenoord had de technologie voor mobiele systemen die overal ter wereld energie kunnen leveren. Door samen te werken ontwikkelden ze een innovatief systeem dat onafhankelijk van de lokale stroomvoorziening water kan zuiveren. “Wij mikken met onze innovatie vooral op gebieden met een lage infrastructuur en kunnen dus ontzettend veel leren van waar militairen tegenaan lopen,” zegt Joost Oosterling. “Die militaire context scherpt onze innovatiekracht.”
Waarom samenwerken zo lastig is en waarom het toch lukt
Ga er maar aanstaan. Het ministerie van Defensie, overheidsorgaan bij uitstek, laten samenwerken met kleine ondernemers. Dat is alsof je een grote stoomboot laat varen naast een aantal kleine sloepen. Die twee bewegen zich in een totaal andere snelheid. De stoomboot is beter bestand tegen zwaar weer, maar de kleine sloepen zijn juist weer wendbaar als de koers plots gewijzigd wordt. Zo’n grote samenwerking aanjagen is geen sinecure. Maar het is precies waar de kracht ligt van de regionale ontwikkelingsmaatschappijen, zoals InnovationQuarter (Zuid-Holland) en de NOM (noordelijke provincies) die gezamenlijk het waterproject hebben geleid. “Het is onze rol om pijnpunten tussen partijen te benoemen en te overbruggen. We nemen de hobbels voor samenwerking voor beide partijen uit de weg. Daarvoor hebben we regelmatig scherp aan de wind moeten varen met defensie, zodat we de ondernemers in de luwte konden houden,” zegt Michiel Pols van InnovationQuarter. “Alle waterinnovaties vormen namelijk een keten: haakt er één ondernemer af, dan stort de keten in elkaar. En geloof me, ze hadden allemaal al tien keer af kunnen haken, iedere ondernemer heeft veel tijd en geld in het project zitten. Het is dan aan ons om voortdurend nieuwe energie te geven aan het project en snel oplossingen te vinden vanuit ons brede netwerk binnen overheid en bedrijfsleven. Maar nog los van onze rol als aanjager: goede ondernemers hebben er een handje van om door te bijten waar veel anderen zouden stoppen.”
“Goede ondernemers hebben er een handje van om door te bijten waar veel anderen zouden stoppen.”
De Nederlandse krijgsmacht als springplank naar de wereld
Het thema water neemt als grootste deelproject binnen het fieldlab Smart Base een bijzondere positie in. “Het waterproject wordt een supertechnische innovatie,” zegt Edwin Leidelmeijer van Defensie. “Als het ons lukt om deze innovatie te realiseren, dan mogen we als krijgsmacht de handen dichtknijpen.”
“En dat mogen de ondernemers ook,” zegt Michiel Pols van InnovationQuarter. “De Nederlandse krijgsmacht heeft een goede naam in het buitenland. Reken maar dat de NAVO meekijkt wat hier gebeurt. Als de Nederlandse krijgsmacht de innovaties aankoopt, dan gaat de poort naar de rest van de wereld open.”
Meer foto’s zien? Bekijk ons Flickr-album SmartBase!
Nieuwsgierig geraakt?
Neem gerust contact op met Michiel!
Michiel Pols /
Senior Business Developer Water- / Deltatechnologie
InnovationQuarter
